Tỷ lệ thuế trên giá bán lẻ thấp hơn rất nhiều so với các quốc gia có mức thu nhập trung bình

Hiện Việt Nam nằm trong số 15 nước có số người hút thuốc lá cao nhất thế giới với khoảng 15,3 triệu người hút và 33 triệu người bị ảnh hưởng do hít khói thuốc thụ động. Tại Việt Nam có khoảng 40 nghìn người tử vong mỗi năm vì các bệnh có liên quan đến thuốc lá.

Đây là những con số cho thấy tác hại đáng báo động của thuốc lá đối với sức khỏe cộng đồng và xã hội. Chính vì vậy, việc phòng chống tác hại của thuốc lá hiện nay không còn là việc của mỗi cá nhân, gia đình mà của toàn xã hội, của cả quốc gia và đã trở thành hoạt động chung trên toàn thế giới.

Phát biểu khai mạc hội thảo, TS. Nguyễn Như Quỳnh, Viện trưởng Viện Chiến lược tài chính cho biết, mặc dù đã thực hiện nhiều biện pháp, nhiều chương trình hành động, bao gồm cả việc tăng thuế suất thuế TTĐB theo lộ trình vào năm 2016 và 2019, nhưng kết quả thu được chưa cao.

Tỷ lệ người sử dụng thuốc lá tại Việt Nam có giảm nhưng tốc độ giảm khá khiêm tốn, từ mức 47,4% tỷ lệ hút thuốc ở nam giới vào năm 2010 xuống 45,3% vào năm 2015 và khoảng 42,7% vào năm 2022. Một trong những lý do chính là do giá thuốc lá của Việt Nam nhìn chung còn thấp, hiện đứng thứ 157 trên tổng số 161 quốc gia theo đánh giá của Tổ chức Y tế thế giới (WHO).

Thuế suất thuế TTĐB đối với thuốc lá tại Việt Nam theo Luật hiện hành ở mức 75% giá bán của nhà sản xuất, tuy nhiên, tổng các khoản thuế tiêu dùng chỉ chiếm khoảng 38-39% trong giá bán lẻ thuốc lá tại Việt Nam, thấp hơn rất nhiều so với trung bình của các quốc gia có mức thu nhập trung bình (59%) và đa số các nước ASEAN (khoảng 60-70%), cũng như khuyến nghị của WHO và Ngân hàng thế giới (WB) là khoảng 2/3 đến 3/4 giá bán lẻ”, TS. Nguyễn Như Quỳnh thông tin.

Để tăng cường hiệu quả của việc phòng chống tác hại thuốc lá, tại Chiến lược cải cách hệ thống thuế đến năm 2030 được Chính phủ ban hành theo Quyết định số 508/QĐ-TTg ngày 23/4/2022 đặt ra giải pháp đối với chính sách thuế TTĐB là xây dựng lộ trình điều chỉnh tăng thuế đối với các mặt hàng thuốc lá, bia, rượu để hạn chế sản xuất, tiêu dùng và thực hiện các cam kết quốc tế; nghiên cứu áp dụng kết hợp giữa thuế suất theo tỷ lệ và mức thuế tuyệt đối đối với một số hàng hóa, dịch vụ chịu thuế TTĐB.

Năm 2023, tại “Chiến lược quốc gia về phòng, chống tác hại của thuốc lá đến năm 2030”, Thủ tướng Chính phủ giao Bộ Tài chính “xây dựng lộ trình tăng thuế TTĐB đối với các sản phẩm thuốc lá để đạt được mục tiêu giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá của Chiến lược; đảm bảo đến năm 2030 mức thuế đạt tỷ trọng trên giá bán lẻ theo khuyến nghị của WHO; nghiên cứu phương án sử dụng cơ cấu thuế hỗn hợp”.

TS. Nguyễn Như Quỳnh cho biết, tại hồ sơ dự thảo Luật Thuế TTĐB (sửa đổi), Bộ Tài chính đã đề xuất bổ sung mức thuế tuyệt đối đối với mặt hàng thuốc lá và đưa ra 2 phương án tăng thuế theo lộ trình từ năm 2026 đến năm 2030.

Cần lựa chọn phương án tối ưu nhất

Làm rõ hơn các phương án về thuế suất đối với thuốc lá, bà Lê Thuỳ Linh, Phó Trưởng phòng thuế GTGT, thuế TTĐB, Cục Giám sát, quản lý thuế, phí, lệ phí (Bộ Tài chính) cho biết, dự thảo giữ nguyên mức thuế suất 75% và bổ sung mức thuế tuyệt đối theo lộ trình từ 2026 - 2030 để góp phần đạt mục tiêu giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá theo Chiến lược Phòng chống tác hại thuốc lá và hướng tới đạt tỷ trọng thuế trên giá bán lẻ thuốc lá theo khuyến nghị của WHO (75%).

Trong 2 phương án về mức thuế tuyệt đối theo dự thảo, bà Lê Thuỳ Linh cho biết, với phương án 1: đối với thuốc lá điếu, thuế suất tuyệt đối áp dụng từ năm 2026 là 2.000 đồng/bao, mỗi năm tăng lên thêm 2.000 đồng, đến năm 2030 là 10.000 đồng/bao.

Đối với xì gà, mức thuế tuyệt đối là 20.000 đồng/điếu, mỗi năm mức thuế tăng thêm 20.000 đồng và đến năm 2030 là 100.000 đồng/điếu. Mức thuế này cũng áp dụng đối với thuốc lá sợi, thuốc lào hoặc các dạng khác, chế phẩm khác từ cây thuốc lá dùng hút, hít, nhai, ngửi, ngậm (100g hoặc 100ml).

Với phương án 2, mức thuế năm 2026 sẽ là 5.000 đồng/bao, mỗi năm tăng thêm 1.000 đồng và tới năm 2030 đạt 10.000 đồng/bao. Đối với xì gà, mức thuế được đề xuất cho năm 2026 là 50.000 đồng/điếu, mỗi năm mức thuế tăng thêm 10.000 đồng, tới năm 2030 mức thuế đạt 100.000 đồng/điếu. Mức thuế này cũng được đề xuất cho thuốc lá sợi, thuốc lào hoặc các dạng khác, chế phẩm khác từ cây thuốc lá dùng hút, hít, nhai, ngửi, ngậm (100g hoặc 100ml).

Đóng góp ý kiến tại hội thảo, ông Nguyễn Chí Nhân, Tổng thư ký Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam cho biết, Hiệp hội nhận thấy việc sửa đổi Luật thuế TTĐB đối với thuốc lá là cần thiết nhằm thực hiện đúng chủ trương của Đảng và Nhà nước về chăm sóc, nâng cao sức khỏe nhân dân, phù hợp với thông lệ quốc tế, ổn định nguồn thu NSNN.

Tuy nhiên, để đảm bảo về mức nộp thuế TTĐB vào NSNN và hạn chế các ảnh hưởng tiêu cực đối với ngành thuốc lá hợp pháp, Hiệp hội đề xuất 2 phương án với mức thuế TTĐB tuyệt đối cho mặt hàng thuốc lá điếu, trong đó, cả hai phương án đều có mức khởi điểm từ 1.000 đồng/bao vào năm 2026 và đến 2030 là 3.000 đồng bao, theo đó, tỷ lệ tăng giá bán xuất xưởng và giá bán lẻ so với hiện tại chỉ từ 4-20% nhằm giúp tránh cú sốc về tăng giá bán thuốc lá hợp pháp, giảm thiểu biến động lớn, từ đó có cơ hội bình ổn thị trường ngăn chặn thuốc lá nhập lậu.

Sau các ý kiến góp ý tại hội thảo, bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn thuế Việt Nam cho biết, các ý kiến tại hội thảo đều thống nhất với mục tiêu ban hành Luật thuế TTĐB với phương pháp hỗn hợp là vừa tính thuế theo phương pháp tương đối vừa tính theo phương pháp tuyệt đối, hướng tới mục tiêu tăng thuế nhằm góp phần giảm thiểu người hút thuốc lá, đảm bảo lợi ích sức khoẻ cộng đồng, lợi ích của NSNN, lợi ích của chuỗi cung ứng từ khâu nguyên liệu, sản xuất, logistics…

Tuy nhiên, bà Cúc cho rằng, không thể có một phương án đảm bảo trọn vẹn lợi ích của cả người tiêu dùng, nhà nước, DN, nhưng chúng ta sẽ lựa chọn phương án tối ưu nhất để tránh tình trạng không đạt được mục tiêu đề ra ban đầu. DN cần cùng có trách nhiệm với cộng đồng, người dân để giúp ban soạn thảo và Quốc hội lựa chọn được phương án tối ưu nhất.

Bà Cúc cũng cho rằng, phía cơ quan soạn thảo cần nghiên cứu, lựa chọn phương án, lộ trình tăng thuế khả thi để đạt được mục tiêu đề ra, đảm bảo tương đối hài hòa giữa lợi ích sức khỏe cộng đồng và ổn định sản xuất kinh doanh của DN và NSNN.